ADINIZIN BİR ŞEKLİ KOKUSU TADI OLABİLİR Mİ? İlginç Psikolojik Bilgiler- Bouba Kiki Etkisi
Kelimelerin mesela sahip olduğunuz ismin bir tadı, bir kokusu, bir şekli olabilir mi? Peki geometrik şekillerin mesela daire ya da üçgenin bir sesi olabilir mi? İsminiz ve yüz şekliniz arasında uyum nasıl olur ve bunun hayatınızı etkileri nelerdir? Bu videoda ilginç bir psikolojik gerçek olan “Bouba-Kiki etkisi” ve bununla ilgili ilginç araştırma sonuçları hakkında konuşacağız. Hadi gelin minik bir deney yapalım. Şimdi lütfen ekrandaki iki şekle bakın. Bu şekillerden birinin adı Bouba, diğerininki ise Kiki. Peki sizce hangisinin adı Bouba? Hangisinin ki Kiki? Karar verin ve not alın. Hangisi Bouba, hangisi Kiki? Bu sorunun aslında doğru bir cevabı yok. Şekiller ve isimler uydurma. Ancak bu soru sorulduğunda insanların %95’i daha keskin, köşeli olan şekle, yıldıza benzeyen şekle Kiki, daha oval, daha yuvarlak olan şekle ise Bouba deme eğiliminde. Sizin cevaplarınızı nasıl? Yorumlarda bizimle paylaşın. Görünen o ki Bouba sesi bize yuvarlaklığı hissettirirken, Kiki ise daha keskin, daha köşeli bir duyguya sahip. Peki bunun sebebi ne? Olası sebeplerden bir tanesi bu seslerin bize aynı seslere sahip diğer yuvarlak ya da köşeli nesneleri hatırlatması. Örneğin insanlar keskin şekillere Kiki diyorlar çünkü kılıç yine k sesi ile başlıyor ve keskin ya da işte Bouba sesine yuvarlak diyorlar çünkü işte boru ya da balon gibi daha oval nesneleri anımsatıyor. Ancak bu deney farklı ana dillere sahip farklı ülkelerde tekrar tekrar yapıldığında, yine her seferinde insanlar keskin şekle Kiki, oval şekle ise Bouba dediler. Hatta henüz okumayı bilmeyen 2 yaşındaki bir çocuğa dahi sorulduğunda aynı cevabı vermiş.
Bunun sebebi ile ilgili olasılıklardan bir diğeri ise bu sesleri çıkartırken ağzımızın aldığı şekil. Bouba derken ağzımız daha oval bir şekil alırken, Kiki derken daha dar bir açıklık söz konusu. Peki bu şekillerin bir sesi varsa acaba tadı da olabilir mi? Haydi gelin bir deney daha yapalım. Şimdi yine ekrandaki şekillere ve gıda isimlerine bakın ve her birinin hangi şekle daha uygun olduğuna karar verin. Sizce hangi yiyecek ya da hangi içecek hangi şekle ait? Oxford’da deneysel psikoloji profesörü Charles Spence ve meslektaşları tarafından yapılan araştırmalar, insanların hangi yiyeceklerin Bouba hangi yiyeceklerin ise Kiki olduğu konusunda rutin olarak benzer cevaplar verdiğini gösteriyor. Sizde daha acı, daha ekşi, daha keskin tatları Kiki grubuna alırken daha yumuşak, daha nötr, daha şekerli tatları Buoba grubuna mı aldınız? Yalnız değilsiniz araştırmalarda da insanların büyük bir çoğunluğu bunu yaptılar. Görünen o ki beynimiz şekiller, sesler ve tatlar arasında bağlantılar oluşturuyor. Bu nedenle bazı araştırmacılar yemeklerin servis edildiği tabakların şeklinin o yemekle ilgili tat alma deneyimimizi etkileyebileceğini ileri sürüyor. Londra Üniversitesi’nde 2015 yılında yapılan bir araştırma, yiyeceklerin köşeli, örneğin kare veya üçgen tabaklar yerine yuvarlak tabaklarda servis edildiğinde daha tatlı olarak algılandığını buldu. Diğer bazı araştırmalarda baharatlı yiyeceklerin Kiki kaselerinde servis edildiğinde daha baharatlı olarak algılanırken, süt, patates ve vanilya gibi maddeler içeren yiyecekler Buboa kaselerinde servis edilirse daha zengin ve kremsi olarak algıladıklarını görüyoruz. Bu araştırmaların bilgilerini açıklama kısmına ekleyeceğim. Benzer bir ilişki koku duygusunda da tespit edilmiş. İnsanlara sorulduğunda limon ya da acı biber gibi daha keskin kokuları Kiki şekliyle eşleştiriyorken vanilya, ahududu gibi daha yumuşak kokuları Buoba şekliyle eşleştirdikleri görülmüş.
2017 yılında yapılan bir araştırma bu ilişkinin tamamen yabancı insanların yüzünü tanımlarken de mevcut olduğunu gösteriyor. Yapılan deneyde katılımcılara oldukça köşeli ve oldukça yuvarlak olan bir dizi rastgele yüz gösterildi ve bu yüzlere verilen listedeki isimlerle eşleştirmeleri istendi. Listedeki isimler Jono, George ve Lou gibi yuvarlak isimler ve Mickey, Pete gibi daha keskin sivri isimlerdi. Denekler tahmin edeceğiniz gibi Jono, George ve Lou gibi yuvarlak isimleri daha yuvarlak yüzlerle eşleştirir. Pete, Mickey gibi daha keskin isimleri daha sivri ya da daha köşeli yüzlerle ilişkilendirdiler. Araştırmalar bize sadece bunu da söylemiyor. Yüzleri ile isimleri bu açıdan daha uyumlu olan kişilerin daha güvenilir olarak algıladıklarını gösteriyor. Yani neyi kastediyorum? Örneğin Oytun, Oylum, Onur gibi daha Bouba yani daha oval şekillerle ilişkilendirilebilecek bir isme sahipseniz ve eğer yüzünüz de daha oval bir yüzse ya da Kenan, Kaan, Tarık gibi daha Kiki şekliyle ilişkilendirilebilecek bir isme sahipseniz ve yüzünüz de daha keskin, daha köşeli ya da daha sivri ise insanlar sizi daha güvenilir olarak algılıyorlar. Örneğin siyasi alanda isimleri ile uyumlu yüzlere sahip politikacıların, rakip politikacılara oranla yaklaşık on puanlık bir farkla daha fazla kazanma eğiliminde oldukları görülmüş. O zaman anne babalar sanırım isim verirken bir şeyi daha kaale almaları gerekiyor. Acaba çocuklarına verecekleri isimle çocuklarının yüz yapısı ne kadar uyumlu? Sizin isminiz hangisine giriyor? Buoba mı yoksa Kiki mi?