BÜYÜK BEŞLİ KİŞİLİK TESTİ – 5 (Beş) Faktör Kişilik Testi

Antik dönemden bu yana kişiliği sınıflandırmaya çalışıyoruz. Sümerler ait Gılgamış destanında kişileri cesaretli, asi yürekli ve kibirli gibi gruplara ayırmışken, Hipokrat ise zamanında kişilerin vücut sıvılarının rengine göre onları dört gruba ayırmıştı. Günümüzde de pek çok farklı yaklaşım mevcut ve bu yaklaşımlardan tırnak içinde en bilimsel olarak görenlerden bir tanesi büyük beşli ya da beş faktör kişilik modeli ve bununla ilgili testler. Peki nedir bu beş faktör? Kişilik modeli neyi ölçüyor? Kişilik testlerine ne kadar güvenebiliriz? Ve bunlardan elde ettiğimiz sonuçlara nasıl bakmalıyız? Gibi soruların cevapları bu videoda. Sevgili psikoloji severler. Merhaba videomuzun başlığında tırnak içinde en bilimsel dedik. Neden? Çünkü sosyal bilimlerde bilimsel yöntem konusu biraz tartışmalı. Son derece katmanlı ve karmaşık bir yapısı olan insan ya da toplum gibi unsurları inceleyen sosyal bilimlerde, fizik, kimya gibi doğa bilimlerinde pozitif bilimlerde kullanılan metodolojiyi kullanmak her zaman mümkün olmayabiliyor. Ya da olsa bile onlarınki kadar kesin sonuçlar veremeyebiliyor. Hele ki psikolojide, örneğin bilinç dışı ya da bilinen tabiriyle bilinçaltını bir mikroskobun altında inceleyen diyoruz. Gerçi son dönemde sinir, bilimde ve teknolojideki gelişmeler sayesinde herhangi bir duygu durumuna girdiğinizde, örneğin hangi beyin bölümlerinin aktifleştiği ya da vücudunuzdaki birtakım fizyolojik değişiklikleri ölçmek daha kolay hale geldi. Ancak yine de tam anlamıyla psikolojideki her konuyu bilimsel metodoloji ile tam anlamıyla, yani bilimsellik kriterleri adı altında ölçmek çok mümkün olamayabiliyor. Özellikle psikolojide işimiz çok daha zor. Çünkü insan dediğimiz yapı biyolojik, psikolojik, sosyolojik ve daha pek çok faktörü içinde bulunduruyor ve bu faktörler onun davranışlarını, duygularını, düşüncelerini zihnine etkiliyor.

Bunun yanı sıra tabii ki sonuçta bireysel farklılıklar da var. Neyi kastediyorum? Sizin bir şekilde davranmanıza neden olan bir faktör. Diğerinde başka bir davranışa yol açabilir. Örneğin siz çocukluğunuzda şunu yaşadınız diye belki bugün bu şekilde davranıyorsunuz ama her çocukluğunda o olayı yaşayan aynı şekilde davranacaktır diyemiyoruz. Evet, kısmen genelleştirilebilir bazı davranış örüntüleri var. Mesela işte şu özelliklere sahip insanların işte şu şekilde davranma olasılığı ya da şu şekilde hissetme olasılığı daha yüksektir diyebiliyoruz. Ancak bu her yerde, her zaman herkes için yüzde yüz geçerlidir diyemiyoruz. Bu yüzden de işte Jung gibi, Freud gibi özellikle psikanalitik yaklaşımındaki çok önemli isimler bilim dışılıkla suçlanmıştır, eleştirilmiştir ve onların teorileri deneysel olarak ispatlanamadığı için bilimsel değildir diye etiketlenmiş pozitivist camia tarafından. Tabii ki bu durum psikolojiyi ya da Jung, Freud gibi bence çok önemli, hatta birer dahi olan isimleri değersiz ya da gereksiz bir hale getirmez. Bugün reklamdan eğitime, politikadan satışa kadar pek çok sektörde hala biz bu isimlerin bazı öğretilerini kullanıyoruz. Peki bu beş faktör kişilik modeli neden pozitivistler tarafından bile tırnak içinde en bilimsel olarak görülüyor? Çünkü çok sayıda araştırmayla, farklı kültürlerde, farklı yaş gruplarında, farklı zamanlarda uygulandığında tutarlı sonuçlar elde edilmiş, oldukça yüksek tutarlılık ile sonuçlar elde edilmiş. Bu yüzden de diğer pek çok kurama göre pek çok teste göre daha tutarlı olduğu düşünülüyor. Ancak bu demek değildir ki büyük beşli modelini de eleştirenler yok. Onu da çeşitli açılardan eleştiren, bilimselliğini eleştiren kişiler var.

Her neyse, bu bilimsellik ve bilimsel yöntem konularını bir kenara kaldıralım isterseniz. Zannediyorum ne demek istediğimi anlatabildim. Tırnak içerisinde insanın karmaşık değişken yapısından kaynaklı, tam anlamıyla pozitif bilimlerde kullanılan metotları kullanmak ne yazık ki her zaman mümkün olmuyor. Ama zaten psikolojinin de şöyle bir iddiası yok. Yani bizim ortaya koyduğumuz sonuçlar her yerde, her zaman, her kişi için geçerlidir. Böyle bir şey psikoloji zaten söylemiyor. Ancak dışarıdan psikolojiyle ilgilenen bazı insanlar böyle düşünüyor olabilirler. O yüzden bunu netleştirebilmek adına bu açıklamayı yapmak istedim. Bizim kanalımız da birtakım testler görüyorsunuz. Bazen bazı testleri paylaşıyoruz. Burada birlikte uyguluyoruz. Bu demek değildir ki bu testlerin sonucu yüzde yüz kesindir ve her yerde, her zaman herkes için geçerlidir. Sadece size bireysel farkındalık için küçük bir bilgi verir. Bunlara daha çok eğlence amaçlı ya da kendini daha yakından tanıma ile ilgili minik bilgiler olarak bakın. Geçerliliğinin ve değişkenliğinin farkında olun. Psikoloji de zaten bizler testleri sadece bir veri aracı olarak kullanırız. Yani şöyle tek araç olarak kullanmayız veri için. Psikolojide testler işte o bahsettiğim nedenlerden dolayı veri sağlamak için kullanılan yöntemlerden sadece birisidir ve asla tek başına yeterli değildir. Her zaman testten elde edilen sonucun gözlem ve görüşme gibi diğer tekniklerle de desteklenmesi gerekir. Öte yandan bu testler genellikle bizim kendi kendimizi değerlendirdiğimiz, dolayısıyla kendimizde sahip olduğunu var saydığımız zannettiğimiz özellikler ya da sahip olmayı istediğimiz belki de özellikleri işaretlediğimiz testler. O yüzden bu testlerin sonucu ister istemez algı çarpıtmalarını da çarpıtılmış algıları da içeriyor.

Bundan kaynaklı ben size şunu öneririm. Bu gibi testleri kendinize uygularken, mesela aynı testin linkini objektifliğine güvendiğiniz gerçekçi birkaç arkadaşınıza da gönderin ve sizi düşünerek doldurmalarını isteyin. Bakalım onlar sizi nasıl puanlayacaklar. Tabi bu demek değildir ki onların verdiği puanlar da %100 doğru. Çünkü onlar da sizi puanlarken kendi algısal çarpıtmalarını yansıtacaklar. Yani her birimiz aslında kendimizi de başkalarını da değerlendirirken bir şekilde kendi içimizdeki o gölgeyi belli düzeylerde yansıtıyoruz. O yüzden bu testlerin sonuçlarına tam anlamıyla yüzde yüz kesin gözüyle bakamıyoruz. Ancak bazıları gerçekten de diğerlerine göre bir miktar daha güvenilir olabiliyor. Üzerinde bolca çalışma yapılmış olanlar, mesela MBTI’da bence aslında güvenilir olabilecek testlerden bir tanesi kısmen. Her ne kadar bunun tersini savunan birtakım kişiler olsa da yine aynı şekilde, aynı sebeplerden ötürü MBTI’da da benzer şekilde tutarlılık çalışmaları yapılmıştır. Evet, bu tutarlılık çalışmalarının bir kısmı şirketin kendisinin yaptırdığı çalışmalar olduğu için objektifliğine güvenemeyebiliriz. Ancak yine de şirket dışı olup bağımsız kişilerin de bu testin tutarlılığı ile ilgili çalışmalar yaptığını görüyoruz. Bu videonun sonunda da size birkaç tane link vereceğim. Bu büyük beşli kişilik testini kendinize uygulayabileceğiniz lütfen bu testi uygularken ve sonuçlarını değerlendirirken videonun başında söylediklerimi, yani bu zamana kadar söylediklerimi dikkate alarak sonuçları değerlendirin. Peki gelelim beş faktör kişilik modeli ya da büyük beşli kişilik modeline. Bu model nedir, neyi ölçüyor? Bu test bize neyi gösterecek? Bu modelin kökleri aslında 1930’lara kadar gidiyor.

Yapılan pek çok araştırmada kişiliğin yapısını oluşturan bazı özellikler tespit ediliyor. Tabii geçmiş yıllarda bu özelliklerin sayısı oldukça fazla. Ancak yıllar içerisinde bu özellikler indirgene indirgene en son beşe kadar indiriliyor. Ve deniliyor ki kişiliğin yapısını oluşturan beş tane faktör var. Bu faktörler. Dışa dönüklük, deneyime açıklık, duygusal denge, sorumluluk ve uyumluluk. Her bir faktör bu saydığımız her bir faktör düşük ve yüksek olmak üzere iki uçludur ve her bir birey bu iki ucun arasında bir yerlere denk düşmektedir diyor. Peki gelelim her bir boyutta yüksek ya da düşük puan almak ne anlama geliyor? Çok özet bir şekilde yer verelim. Tabi bu testleri ben anlatırken ister istemez olabildiğince özet halde size sunuyorum. Bunlarla ilgili daha geniş bilgi için farklı araştırmalar yapabilirsiniz. İlk boyutumuz deneyimi açıklık, deneyime açıklık boyutunda yüksek puan alan kişiler genellikle durağanlığa, statükoya karşı olan, yeni deneyimlere açık olan yaratıcı, yenilikçi kişiler. Bu kişiler genellikle yaratıcı kişiler. Hayal güçleri oldukça kuvvetli. Yani daha geniş bir bakış açısıyla bakabiliyor. Düşüncelerini sınırlandırmıyorlar, yeni şeyler denemekten korkmuyorlar. Oldukça geniş bir ilgi alanları var. Meraklılar. Yeni şeyler denemeyi seviyorlar. Kendilerine özgü farklı bir kişilikleri var. Yani özgün insanlar, farklı ilgi alanları var. Değişik konulara meraklılar. Bu boyutta düşük puan alan insanlar ise daha böyle sabit fikirli, daha geleneksel, daha tutucu. Değişimi çok da sevmeyen, statükoya daha bağımlı kişiler. İkinci boyutumuz Sorumluluk. Şimdi bu boyut genellikle kişilerin dürtülerini nasıl kontrol edebildiği ile ilgili. Sorumluluk boyutunda yüksek puan alan kişiler genellikle başarı yönelimli, gayretli, azimli kişiler. Bunlar planlılar, sorumluluk sahibi insanlar. Engeller karşısında çabucak pes etmiyorlar ve kararlılıkla hedeflerine doğru ilerleyebiliyor. Kendi zamanlarını yönetebiliyor, hedeflerine doğru giderken plan yapıyorlar ve bu planlara sadık kalıyorlar. Planlara uyuyorlar. Genellikle kurallara uyabilen, uyan insanlar. Disiplinli, gayretli, güvenilir, sorumluluk sahibi insanlar. Bu boyutta yüksek puan alan insanlar. Bu boyutta düşük puan alan insanlar ise genellikle daha böyle yani iş bilinci, görev bilinci pek olmayan, daha düzensiz, daha dağınık. Hani çok planlama yapmayan, erteleyen, işleri hep erteleyen, çok zamanı iyi yönetemeyen, tembelliğe meyilli ve daha disiplinsiz bir grup oluyor daha düşük puan alanlar. Efendim bir diğer boyutu omuz dışa dönüklük boyutu. Bu boyutta yüksek puan alan bireyler genellikle daha sosyal, diğer insanlarla iletişimi seven, ihtiyaç duydukları enerjiyi diğer insanlarla kurdukları iletişimden alan, aktif, hareketli, enerjik, genellikle iyimser, baskın, özgüvenli, heyecan arayan sosyal kişiler. Bu boyutta düşük puan alanlar ise nispeten daha içe dönük, daha sakin, daha sessiz insanlarla olan iletişimde biraz daha mesafeli. Hatta bu boyutta aldığı puan iyice düşükse belki biraz daha çekingen, edilgen bir yapıyı bize gösterebilir. Evet, bir diğer boyutumuz uyumluluk boyutu. Diğer insanlarla kurduğumuz ilişkide ne kadar uyumluyuz? Uyumluluk boyutunda yüksek puan alan bireyler genellikle diğerlerine karşı şefkatli, diğerleri ile olan ilişkilerinde daha affedici, daha hoşgörülü, daha uzlaşmacı bireyler. Bu kişiler ilişkilerinde nazikler, diğerleriyle işbirliği kurmaya yatkınlar. Yardımsever ve güvenilir insanlar. Bu boyutun diğer ucunda düşük puan alanlar ise genellikle ilişkilerde biraz daha kavgacı, daha az uzlaşmacı, daha rekabetçi, daha bencil, daha düşmancıl, mesela ilişkilerinde çok çabuk öfkelenebilen, daha kırıcı olabilen, paylaşmayı pek sevmeyen kişilikler. Evet, beşinci boyutumuz Nevrotizm boyutu, duygusal denge boyutu şimdiye kadarki boyutlarda sanki böyle yüksek puan almak daha tırnak içinde olumlu kişilik özelliklerine sahip olmayı gösterirken, duygusal denge boyutunda yüksek puan almak. Sizin kaygı, öfke, ne bileyim üzüntü gibi birtakım sıkıntı verici duyguları yaşamaya daha yatkın olduğunuzu gösteriyor. Genellikle bu boyutta, yani duygusal denge boyutunda daha yüksek puan alan kişiler, daha kaygılı, daha stresli, daha öfkeli, karamsar, özgüveni düşük, tepkisel davranmaya daha yatkın kişiler olarak görülüyor. Tam tersi bu boyutun diğer ucundaki düşük puan alan bireyler ise stresle baş etme konusunda daha sakin, daha rahat, daha soğukkanlı kişiler. Bu beş boyuta göre çeşitli özelliklerinizi ölçen bazı soruların yer aldığı fikir vermesi amaçlı linkleri açıklama kısmında sizinle paylaşıyorum. Eğer acaba 5’li kişilik modeline göre benim bu boyutlardaki puanım ne durumda merak ediyorsanız o linklerden faydalanabilirsiniz. Çıkan test sonuçlarını yorumlarda bizimle paylaşırsanız seviniriz. Bakalım bizim kanalımızın izleyicileri arasında şöyle genel bir istatistik yaptığımızda bu 5 boyuta göre nerelerdeydiniz? Kişisel gelişim ve psikoloji ilgi alanınız içindeyse doğru yerdesiniz. Bu kanalda her hafta bu konularla ilgili iki tane yepyeni video paylaşıyoruz. Eğer bu videoların daha fazla sayıda kişiye ulaşmasına ve belki de insanların hayatlarına dokunmasına yardım etmek istiyorsanız, bu videoyu paylaşarak eğer beğendiyseniz beğenerek, kanalımıza abone olup bildirim zillerini açarak ya da katıl üyesi olarak bize destek verebilirsiniz.